Tình hình Kinh tế Đại Việt 1512-1515 theo báo cáo của Kinh Tế Gia người Bồ Đào Nha Tomé Pires

Vương quốc Giao Chỉ gần Chi Na (Royaume de Cauchy-Chyna)

“Quốc vương Giao Chỉ gần Chi Na là vua một xứ lớn gấp bốn lần Chămpa (Champaa) và giàu có hơn nhiều. Vương quốc này năm giữa Chămpa và Trung Hoa. Là một nước mạnh về lục chiến, lại có nhiều chiến thuyền cao tốc (lanchara) và ba bốn mươi thuyền buồm lớn. Trong xứ có nhiều sông ngòi giao thông thuận lợi. Dân chúng ít cư ngụ trên đầu nguồn, mà tập trung ở vùng duyên hải. Xứ sở này nằm sâu vào đất liền. Tại Malacca người ta gọi đây là nước Giao Chỉ gần Chi Na (Cauchy Chyna).

“Quốc vương là người ngoại đạo (đối với Công giảo) như toàn thể dân chúng. Họ cũng không thân thiện với Hôi giáo. Họ ít giao thương với Malacca nhưng với Trung Hoa và Chămpa nhiều hơn…

•   “Những hóa phẩm của xứ Giao Chỉ gần Chi Na. Nhiều nhất là vàng và bạc, hơn hẳn Champa, nhưng mộc hương (Calambac) thì không nhiều bằng Chămpa. Họ có những đồ sứ (porcelaines) và đô gốm (poteries), mà sản phẩm giá trị nhất được đem bán sang Trung Quốc (chúng ta phỏng đoán không nhẩm đó là hàng cao cấp của các lò Chu Đậu, Hải Dương). Họ có đủ mặt hàng tơ lụa (taffetas) loại hảo hạng, vừa dài vừa rộng vừa mịn màng hơn bất cứ nơi đâu và cả ở nước ta (Bồ Đào Nha). Họ có những thứ hàng đũi (soies floches) nhuộm màu tốt nhất và có rất nhiều ở đây. Đó là những mặt hàng tinh xảo và hoàn mỹ được dệt không một sai lỗi như ở các xứ khác. Họ còn có những hạt trai cỡ nhỏ (perles de semence), nhưng không nhiều.
•   “Những hóa phẩm bán được giá trong xứ Giao Chỉ gần Chi Na.

Đứng đầu các mặt hàng có giá cao ở Giao Chỉ (Cauchy) là diêm sinh (soufre), nếu đưa tới hai mươi thuyền buồm, họ cũng mua hết. Diêm sinh Trung Hoa được ưa thích nhất. Một số lượng diêm sinh nhiều vô kể đưa từ đảo Solor xa hơn đảo Java đến Malacca để mang bán cho Giao Chỉ.

“Hàng tiêu thạch (salpêtre làm thuốc súng) và đá quý. Một số lượng rất lớn tiêu thạch với giá rất cao đem bán vào xứ này. Tiêu thạch từ Trung Quốc đến bán bao nhiêu cũng hết. Hồng ngọc (rubis), kim cương (diamants), lam ngọc (saphirs) và các loại đá quý khác đều bán được giá cao tại đây; nhưng chỉ tiêu thụ được ít thuốc phiện, chút ít hạt tiêu, và những thứ khác được giá tại Trung Quốc. Cánh kiến loãng và thơm (styrax liquide) cũng rất có giá trị tại đây.

“Người Giao Chỉ ít thông thương bằng thuyền buồm với Malacca. Họ lui tới nhiều hơn với Trung Quốc, tại Quảng Châu – một thành phố lớn – để gặp người Hoa và tìm mua hàng hóa của họ trên các tàu thuyền buồm, đó là các hóa phẩm chính như vàng bạc và các thứ khác rồi đưa đi Malacca bán.

“Tiền tệ xứ này dùng để thanh toán thì có đồng tiền quan (caixas) để mua lương thực và dùng vàng hay bạc để mua hàng hóa”).

Báo cáo kinh tế của Tomé Pires viết từ gần 500 năm qua, nhưng đọc kỹ vẫn thấy có đôi điều thời sự: mặt hàng may mặc xuất khẩu của ta rất trọng yếu, chỉ đứng thứ hai sau dầu thô; năm 1997 ta khai quật được trên 150.000 món đồ gốm sứ Chu Đậu (Hải Dương) trong chiếc tàu đắm gần Cù lao Chàm (Hội An, Quảng Nam), cho thấy nghề gốm sứ của ta xưa đã phát triển phong phú, đồng thời làm cho thế giới đánh giá cao lịch sử nghệ thuật cổ Việt Nam.

CHÚ THÍCH:

1, Pierre – Yves Manguin, Les Portuguais sur les côtes du Việt Nam et du Campã. PEFEO. Paris, 1972, trang 38.

2. Như trên, trang 42-45.